In het Vrijdagconcert van 12 november 2021 dirigeert Hannu Lintu Sibelius en Prokofjev, om de avond af te sluiten met Alexander Skrjabins Prométhée: een hemelbestormende ‘symfonie’ van klank, ritme en licht. Laat je meevoeren door Skrjabins ontembare fantasie!

Extase
Alexander Skrjabin haalde ook zonder LSD de hemel naar de aarde. Erotiek en extase maakte hij een wezenlijk onderdeel van zijn componeren, en zijn publiek zou door het genieten van zijn ‘alles’ omvattende muziek in hoger sferen belanden. De laatste jaren van zijn leven werkte hij aan zijn Mysterium, zeg maar gerust een megalomaan, zeven dagen en nachten durend ritueel waarin koor, orkest, piano, dans, gevoel, decors, beeldhouwwerken, kleur en geur tot één geheel zouden samenvloeien. Dat alles zou worden uitgevoerd, opgevoerd en meebeleefd in een speciaal daartoe gebouwde tempel aan de voet van de Himalaya (de grond daarvoor had de componist al gekocht), waarna de huidige, stoffelijke wereld zou verdwijnen. Wagners Gesamtkunstwerk Der Ring des Nibelungen, toch ook goed voor vier volle avonden in het theater, zou er wat sobertjes bij afsteken. Maar het kwam er niet van…

Climax
Het stuk dat nog het dichtst Skrjabins eindvisioen benadert, is Prométhée, een twintig minuten lang ‘vuurgedicht’ voor orkest dat eindigt in een extatische climax met een tekstloze koorpartij. Op 2 maart 1911 ging het stuk in Moskou in première. Skrjabin zelf, behalve componist een wereldberoemd pianist, speelde de pianopartij in het orkest.
De muziek ‘vertelt’ van de ontwikkeling van het menselijk bewustzijn. Dat is aanvankelijk vormloos, manifesteert zich geleidelijk, en loopt uit op een uitzinnige vereniging met de kosmos, het ‘al’. De samenklanken zijn vanaf het eerste begin ongrijpbaar, een toonsoort ontbreekt, de melodieën hangen als mistflarden in de ruimte, om geleidelijk enigszins te ‘materialiseren’. Een lastig te omschrijven ‘mystiek’ akkoord (Skrjabins woorden) vormt de basis voor zowel harmonie en melodie, maar de muziek eindigt in een gelukzalig (en zeer luidruchtig) F-groot.

‘En daar was licht’
Er is één partij in de immense partituur die je niet kunt horen. Het is de stem van de ‘tastiera di luce’ (letterlijk: lichtklavier), die bij de meeste uitvoeringen wordt weggelaten, maar op 12 november in volle glorie vertoond zal worden. Skrjabin was een synestheet: muziek en kleur waren voor hem onlosmakelijk met elkaar verbonden. De ‘kleurnoten’, opgeschreven als twee afzonderlijke melodielijnen, zijn gerelateerd aan de ontwikkeling van de (symbolistische) achtergrond van het stuk, aan de harmonische opbouw van de muziek, en aan Skrjabins eigen kleurimpressies. Hoewel Skrjabin experimenteerde met een speciaal ontworpen ‘lichtapparaat’ met gekleurde lampjes, was de uitvoering van de luce-stem in zijn tijd nog technisch onmogelijk. De Grote Zaal van TivoliVredenburg zal in vuur en vlam staan door een uitvoering mét deze ongehoorde vondst.

Skrjabin 150!
Dit concert is het eerste van vier rond de in 1871 (Russische jaartelling) of 1872 (westerse jaartelling) geboren Alexander Skrjabin. Volgen nog: Le poème de l’extase (18 feb 2022), het Pianoconcert (18 mrt 2022) en de Derde symfonie ‘Le divin poème’ (1 apr 2022).

AVROTROS Vrijdagconcert
12 november 2021 – 20.15 u
TivoliVredenburg, Utrecht
Live op NPO Radio 4
Radio Filharmonisch Orkest
Groot Omroepkoor
Hannu Lintu dirigent
Benjamin Goodson koordirigent
Marina Prudenskaya mezzosopraan
Alexander Toradze piano
Sibelius  Nachtelijke rit en zonsopgang
Prokofjev  Alexander Nevski
Skrjabin  Prométhée, poème du feu

 

Bestel kaarten op de site van TivoliVredenburg